दिवाळीला पणत्या का लावतात? जाणून घ्या या प्राचीन परंपरेमागचं धार्मिक, सांस्कृतिक आणि वैज्ञानिक महत्त्व

प्रकाशाचा, आनंदाचा आणि शुभतेचा सण म्हणजे दिवाळी. या सणात लावल्या जाणाऱ्या पणत्या म्हणजे केवळ सजावट नव्हे, तर श्रद्धा, संस्कृती आणि अध्यात्माचं प्रतीक आहेत. दिवाळीच्या पाच दिवसांच्या सणात प्रत्येक दिवसाचं वेगळं महत्त्व असतं आणि प्रत्येक दिवशी लावल्या जाणाऱ्या पणत्या वेगवेगळ्या अर्थांनी जोडलेल्या आहेत.

पौराणिक महत्त्व
रामायणानुसार, भगवान श्रीराम, सीता आणि लक्ष्मण यांचा १४ वर्षांचा वनवास संपवून अयोध्येत परतल्याचा दिवस म्हणजे दिवाळी. त्यांच्या स्वागतासाठी अयोध्यावासीयांनी संपूर्ण शहर पणत्यांनी उजळवलं. तेव्हापासून दिवाळीला दिवे लावण्याची परंपरा सुरू झाली.

महाभारतातही असे वर्णन आहे की, पांडव वनवासातून परतल्यावर लोकांनी त्यांच्या स्वागतासाठी दिवे लावले. त्यामुळे दिवाळी ही ‘प्रकाशाचा विजय’ आणि ‘अंध:काराचा पराभव’ या भावनेचं प्रतीक आहे.

धार्मिक आणि सांस्कृतिक अर्थ
हिंदू धर्मानुसार, दीपज्योती ही लक्ष्मीदेवीची प्रतिमा मानली जाते. लक्ष्मीपूजनाच्या दिवशी घराच्या प्रत्येक कोपऱ्यात पणत्या लावल्याने समृद्धी, शांती आणि सकारात्मक ऊर्जा प्राप्त होते, असा विश्वास आहे.कापसाच्या वातेला शुद्ध तूप किंवा तीळतेल लावून लावलेला दिवा घरातील नकारात्मक ऊर्जा दूर करतो, असे धर्मशास्त्र सांगते.

महाराष्ट्रात दिवाळीच्या पहिल्या दिवशी ‘धनत्रयोदशी’ला धनवंतरी देवतेची आणि दुसऱ्या दिवशी ‘नरक चतुर्दशी’ला यमदेवाची पूजा करून दिवे लावण्याची परंपरा आहे. यामुळे मृत्यू, रोग आणि अंध:काराचा नाश होतो, असे मानले जाते.

वैज्ञानिक दृष्टिकोन
पणत्यांमध्ये वापरलं जाणारं तूप किंवा तेल वातावरणातील जंतू नष्ट करतं आणि हवेतील आर्द्रता संतुलित ठेवतं. दिव्यांच्या ज्योतीमुळे प्रकाशासोबतच सौम्य उष्णता निर्माण होते, जी थंडीच्या दिवसात शरीरासाठी हितावह ठरते.

तसेच पणत्यांचा प्रकाश मेंदूवर सकारात्मक प्रभाव टाकतो, ज्यामुळे मन शांत आणि स्थिर राहतं.

आधुनिक काळातील अर्थ
आज LED दिव्यांनी आणि लाइटिंगच्या साखळ्यांनी घरं उजळली असली, तरी मातीच्या पणत्यांचा उजेड आणि त्यांचा सुगंध दिवाळीचा आत्मा जिवंत ठेवतो. पणत्या लावणं म्हणजे परंपरेला नवा श्वास देणं आणि संस्कृतीशी जोडलेलं राहणं.

दिवा हा केवळ प्रकाशाचं साधन नाही, तर तो ज्ञान, शांती, समृद्धी आणि आशेचं प्रतीक आहे. म्हणूनच दिवाळीला पणत्या लावणं म्हणजे केवळ एक परंपरा नाही, तर जीवनात प्रकाश, सकारात्मकता आणि शुभतेचं स्वागत करणं आहे.