15 ऑगस्ट रोजी देशभरात 76 वा स्वातंत्र्यदिन साजरा केला जात आहे. स्वातंत्र्यदिनी ठिकठिकाणी ध्वजारोहणाचे कार्यक्रम घेण्यात येत आहेत. देशातील ध्वजारोहणाबाबत भारतीय ध्वज संहितेत काही महत्त्वाच्या गोष्टी नमूद केल्या आहेत.
तिरंगा ध्वज उतरवताना आणि फडकवताना अनेक गोष्टींची विशेष काळजी घ्यावी लागते.
हैदराबाद : 15 ऑगस्ट 2023 रोजी संपूर्ण देश 76 वा स्वातंत्र्यदिन साजरा करणार असून, त्याची तयारी सुरू झाली आहे. स्वातंत्र्य दिन साजरा करण्यासाठी राष्ट्रध्वज फडकवणे ही एक महत्त्वाची प्रक्रिया आहे. आपला ध्वज हे राष्ट्राभिमानाचे प्रतिक आणि प्रतिष्ठित राष्ट्रीय प्रतीकांपैकी एक आहे. देशाचा राष्ट्रध्वज तिरंगा म्हणून ओळखला जातो, जो भगवा, पांढरा आणि हिरवा या तीन रंगांचा असतो. यात पांढर्‍या पट्ट्याच्या मध्यभागी निळ्या रंगाचे अशोक चक्र आहे. या अशोक चक्रात 24 आरै आहेत.
नियम पाळणे अनिवार्य : आपल्या देशात तिरंग्याला खूप मान दिला जातो. देशाचा तिरंगा फडकवणे हे समान ध्वज फडकवण्यासारखे नाही. देशात ध्वजारोहणासाठी अनेक नियम व तत्त्वे आहेत, हे लक्षात घेऊन प्रत्येक नागरिकाने ध्वजारोहण केले पाहिजे. हर घर तिरंगा मोहिमेसोबतच, गृह मंत्रालयाने भारतीय ध्वज संहिता, 2002 मध्ये सुधारणा केली आहे. राष्ट्रध्वजाच्या प्रदर्शनासाठी सर्व कायदे, अधिवेशने, पद्धती आणि सूचना एकत्र आणण्यासाठी भारतीय ध्वज संहिता लागू करण्यात आली. हे खाजगी, सार्वजनिक आणि सरकारी संस्थांमध्ये फडकलेल्या ध्वजांवरही लक्ष ठेवते. 26 जानेवारी 2002 रोजी भारताचा ध्वज संहिता लागू झाली. 30 डिसेंबर 2021 रोजी काही सुधारणा करण्यात आल्या. यात आम्ही तुम्हाला त्या नियमांबद्दल सांगणार आहोत, जे सर्व नागरिकांनी पाळणे अनिवार्य आहे. ध्वज संहिता, 2002 नुसार, भारतीय ध्वज बनवण्याचे नियम आहेत. भारतीय ध्वज कोणत्याही आकारात आणि प्रमाणात डिझाइन करू शकत नाही. संहितेनुसार, राष्ट्रध्वजाचा आकार आयताकृती असावा, त्याचे गुणोत्तर ३:२ असावे.
भारतीय ध्वज संहितेनुसार, भारतीय ध्वजासंदर्भात अनेक नियम आणि तत्त्वे आहेत, जी खालीलप्रमाणे आहेत…
जेव्हा तिरंगा दुसऱ्या देशाच्या राष्ट्रध्वजासोबत फडकवला जातो तेव्हा तो दुसऱ्या देशाच्या ध्वजाच्या डावीकडे लावावा. मात्र, संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या ध्वजाच्या शेजारी तिरंगा फडकवताना त्याच्या दोन्ही बाजूला फडकता येईल.
कोणत्याही व्यक्तीला किंवा वस्तूला सलाम करताना भारतीय ध्वज खाली करू नये.
तिरंग्याचा वापर कोणत्याही ड्रेस, रुमाल किंवा गणवेशासाठी करता येणार नाही.
ध्वजावर कोणत्याही प्रकारची अक्षरे नसावीत.
कोणताही पुतळा किंवा स्मारक झाकण्यासाठी ध्वजाचा वापर करता येणार नाही.
ध्वज जाणूनबुजून जमिनीला स्पर्श करू नये किंवा पाण्यात बुडवू नये.
तिरंगा ध्वज फडकवताना त्याचा भगवा रंग फक्त वरच्या दिशेने असावा याची विशेष काळजी घ्यावी.
शाळा, विद्यापीठे आणि गैर-सरकारी संस्थांसाठी नियम आणि तत्त्वे
खराब झालेला आणि विस्कटलेला ध्वज अजिबात प्रदर्शित करू नये.
ध्वज एकाच ध्वजस्तंभावर इतर कोणत्याही ध्वजासह फडकवू नये.
स्पीकरच्या व्यासपीठाजवळ ध्वज फडकवताना ध्वज स्पीकरच्या मागे आणि उंच असावा याची काळजी घ्यावी.
कोणत्याही संघटनेच्या किंवा देशाच्या ध्वजासह भारतीय ध्वज फडकवताना तो तिरंग्यापेक्षा उंच आणि मोठा नसावा.
ध्वज कोणत्याही प्रकारची सजावट किंवा चिन्ह म्हणून वापरू नये.
ध्वज बांधताना त्याची कोणत्याही प्रकारे हानी होणार नाही याची काळजी घ्यावी.
राष्ट्रगीतानंतर ध्वज वंदन करावे. या कार्यक्रमादरम्यान, परेड काळजीपूर्वक स्थितीत असावी.
सरकारी आणि संरक्षण आस्थापनांवर ध्वजारोहणाची तत्त्वे
ध्वज फडकवताना ते स्पष्ट दिसतील अशा ठिकाणी आदरपूर्वक फडकावा.
ध्वज फडकवताना किंवा उतरवताना बिगुल वाजवला जात असेल, तर बिगुलासह ध्वज खाली आणि उंच करावा, याची विशेष काळजी घ्यावी.
जर ध्वज इमारतीच्या किंवा बाल्कनीच्या किंवा खिडकीच्या समोरच्या बाजूस आडवा किंवा तिरपे फडकत असेल तर, ध्वजाचा भगवा रंगाचा भाग मास्टच्या शेवटी असेल जो खिडकीच्या चौकटीपासून, बाल्कनीपासून किंवा समोरील बाजूस सर्वात दूर असेल.
जेव्हा ध्वज भिंतीच्या आधाराने तिरपे फडकवला जातो तेव्हा भगवा भाग वरच्या बाजूला असेल आणि जेव्हा तो उभा फडकवला जाईल तेव्हा भगवा भाग ध्वजाच्या उजव्या बाजूला असेल, म्हणजेच तो वर असेल. समोरून ध्वज पाहणाऱ्या व्यक्तीची डावी बाजू.
पुतळ्याच्या अनावरणाच्या प्रसंगी ध्वजाला महत्त्व देऊन स्वतंत्रपणे फडकवले जाईल.
मोटारगाडीवर ध्वज एकट्याने फडकवायचा असेल, तर तो कारच्या समोर उजव्या बाजूला घट्ट बसलेल्या कर्मचार्‍यांवर फडकावा.
मिरवणुकीत किंवा परेडमध्ये नेल्यावर, ध्वज मिरवणुकीच्या किंवा परेडच्या उजवीकडे असेल, म्हणजे, ध्वजाच्याच उजवीकडे किंवा, जर इतर ध्वजांनी बनलेली एक ओळ असेल तर, राष्ट्रध्वज असेल. त्या ओळीच्या केंद्रापासून दूर.
अशा प्रकारे ध्वज वापरणे चुकीचे मानले जाते…
फाटलेला किंवा मातीचा झेंडा फडकवू नये.
कोणत्याही व्यक्तीला किंवा वस्तूला अभिवादन करण्यासाठी ध्वज खाली करता येणार नाही.
ध्वजाचा वापर बंडनवार, रिबन किंवा ध्वज बनवण्यासाठी किंवा इतर कोणत्याही प्रकारच्या सजावटीसाठी केला जाणार नाही.
केसरीचा भाग खाली ठेवून ध्वज फडकावू नये.
ध्वज जमिनीला किंवा जमिनीला स्पर्श करू देऊ नये किंवा पाण्यात ओढू देऊ नये.
राज्य/लष्कर/केंद्रीय निमलष्करी दलांद्वारे केल्या जाणार्‍या अंत्यसंस्कारांशिवाय ध्वजाचा वापर कोणत्याही स्वरूपात केला जाणार नाही.
ध्वज कोणत्याही वाहनाच्या, रेल्वेच्या गाडीच्या किंवा बोटीच्या हूडवर, टोकांवर, बाजूने किंवा मागील बाजूस लावला जाऊ नये.
ध्वज कोणत्याही प्रकारच्या जाहिरातींसाठी वापरला जाणार नाही किंवा ज्या खांबावर ध्वज फडकवला जाईल त्यावर लावला जाऊ नये.
ध्वज संहिता 2002 मध्ये ट्रेन आणि विमानासाठी ध्वज संदर्भात काही नियम आणि तत्त्वे देखील आहेत :
राष्ट्रपती जेव्हा देशांतर्गत विशेष ट्रेनमधून प्रवास करतात तेव्हा ड्रायव्हरच्या केबिनवर ज्या प्लॅटफॉर्मवरून ट्रेन सुटते त्या दिशेने राष्ट्रध्वज फडकावावा. याशिवाय स्पेशल ट्रेन थांबल्यावर किंवा जिथे थांबायची आहे तिथे पोहोचल्यावर राष्ट्रध्वजही फडकावा.
परदेश दौऱ्यावर असताना राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती किंवा पंतप्रधान यांच्या विमानावर राष्ट्रध्वज फडकवावा. तसेच, भेट देत असलेल्या देशाचा ध्वज देखील राष्ट्रध्वजासह फडकावला पाहिजे, परंतु जेव्हा विमान कोणत्याही देशात उतरेल तेव्हाच.
याशिवाय, सौजन्य आणि सद्भावना म्हणून, त्या देशांचे ध्वज त्याच्या जागी फडकवले जावेत, जेथे विमान उतरावे किंवा थांबावे.
राष्ट्रपती जेव्हा देशाच्या दौऱ्यावर जातात तेव्हा राष्ट्रध्वज ज्या विमानातून उतरतो किंवा उतरतो त्या विमानाच्या बाजूला राष्ट्रध्वज फडकवला जातो.
या उच्चभ्रू व्यक्ती गरज पडल्यास त्यांच्या गाड्यांवर राष्ट्रध्वज फडकावू शकतात. जेव्हा एखादा विदेशी प्रतिष्ठित व्यक्ती सरकारने उपलब्ध करून दिलेल्या कारमधून प्रवास करतो तेव्हा कारच्या उजव्या बाजूला राष्ट्रध्वज फडकवला जातो आणि संबंधित देशाच्या व्यक्तीचा ध्वज कारच्या डाव्या बाजूला फडकलेला असावा.
हेही वाचा :
Independence Day : पंतप्रधान लाल किल्ल्यावरूनच तिरंगा का फडकवतात, जाणून घ्या इतिहास
Independence Day 2023 : भारतच नाही तर या पाच देशांनाही मिळाले १५ ऑगस्टला स्वातंत्र्य…
Independence Day : प्रमुख सरकारी कार्यालयांवर फडकतो ‘नांदेडचा राष्ट्रध्वज’
