व्हॉलीबॉल हा एक इनडोअर आणि आऊटडोअर दोन्ही पद्धतीचा खेळ आहे. आणि ज्या मैदानात हा खेळ खेळला जातो त्याला व्हॉलीबॉल कोर्ट असे म्हटले जाते. चांगली ऊर्जा आणि शिस्तीचं पालन हि व्हॉलीबॉल ची खास वैशिष्ट्ये आहे. व्हॉलीबॉलचा हा खेळ अमेरिकेत उदयास आला. विलियम मॉर्गन यांना व्हॉलीबॉलचे जनक असे म्हणतात.
व्हॉलीबॉल हा खेळ दिवसेंदिवस खूप लोकप्रिय होत आहे. हा पुरुष आणि महिला अश्या दोन्ही वर्गांमध्ये खेळला जातो. व्हॉलीबॉल हा खेळ खूप देशांमध्ये लोकप्रिय होत आहे. व्हॉलीबॉलच्या प्रत्येक संघात एकूण १२ खेळाडू असतात. आणि त्यातील ६ खेळाडू हे मैदानावर असतात. आणि ६ खेळाडू हे राखीव असतात.
व्हॉलीबॉल या खेळाच्या मैदानाची लांबी हि १८ मीटर आहे, आणि रुंदी हि ९ मीटर आहे. तसेच व्हॉलीबॉल मध्ये वापरल्या जाणाऱ्या नेटची लांबी हि १० मीटर असून रुंदी हि १ मीटर आहे. जगभरात खेळल्या जाणाऱ्या व्हॉलीबॉल मध्ये दोन प्रकार आहे. एक म्हणजे इनडोअर आणि दुसरे म्हणजे बीच.
व्हॉलीबॉल या खेळाला जास्त उपकरणांची गरज नाही म्हणून हा खेळ खेडोपाडी झपाटयाने पसरला.
व्हॉलीबॉल या खेळाचा जन्म हा अमेरिकेत झाला. विलियम मॉर्गन यांनी १८९५ मध्ये व्हॉलीबॉल या खेळाचा शोध लावला. आणि १९०० मध्ये सर्वात आधी कॅनडा ने या खेळाचा स्वीकार केला.
आल्फ्रेड हॅल्स्टेड नावाच्या माणसाच्या लक्षात आले की व्हॉलीबॉल या खेळाला व्हॉलींगचे स्वरूप आहे. म्हणून लोकांनी त्याला व्हॉलीबॉल असे नाव दिले. क्युबा ने १९०५ मध्ये व्हॉलीबॉल या खेळाचा प्रचार केला. व्हॉलीबॉल या खेळाला विश्व प्रसिद्ध करण्यासाठी अमेरिकेच्या वायएमसीए या संस्थेने महत्वाची भूमिका निभावली.१९४७ मध्ये इंटरनॅशनल व्हॉलीबॉल फेडेरेशन ची स्थापना करण्यात आली. याच्याव्यतिरिक्त भारतीय व्हॉलीबॉल संघटनेची स्थापना हि १९५१ मध्ये करण्यात आली. १९४९ मध्ये प्रथमच पुरुषांची जागतिक अजिंक्यपद स्पर्धा हि प्राग मध्ये आयोजित करण्यात आली. आणो १९६४ मध्ये टोकियो ऑलिम्पिक मध्ये व्हॉलीबॉल चा समावेश करण्यात आला. १९६६ मध्ये लाहोर येथे व्हॉलीबॉलची पहिली राष्ट्रीय स्पर्धा पार पडली.
व्हॉलीबॉल फेडेरेशन ऑफ इंडिया च्या अनुसार खाली नियम दिलेले आहेत-
- खेळाच्या दरम्यान, व्हॉलीबॉल च्या प्रत्येक संघात एकूण ६-६ खेळाडू असणार, आणि एका बाजूने जास्तीत जास्त ३ हिट्स असतील.
- जर चेंडू रेषेला स्पर्श करत असेल, तर तो चेंडू योग्य मानला जातो.
- खेळाडू चेंडूला दोनदा स्पर्श करू शकत नाही (ब्लॅक हिट म्हणून गणला जाऊ शकत नाही) परंतु सर्व्हिस दरम्यान बॉल नेटद्वारे खेळला जाऊ शकतो.
- कोणत्याही खेळाडूच्या शरीराच्या कोणत्याही भागाला चेंडूने स्पर्श करण्याची परवानगी आहे.
- खेळाच्या दरम्यान चेंडू हातात धरला किंवा खेळाडूने चेंडू टाकला तर तो फाऊल मानला जातो.
- जेव्हा एखादा खेळाडू रेषेपासून १० फूट अंतरावर असतो तेव्हा तो चेंडू पास करू शकत नाही.
- चेंडू पास केल्यानंतर, आघाडीचे खेळाडू त्यांची स्थिती बदलू शकतात.सामने संचांचे बनलेले असतात, संच स्पर्धेच्या स्तरावर अवलंबून असतात.
- सामन्यांचे ३ संच, ज्यामध्ये २ संच २५ गुणांचे आहेत आणि ३ प्रत्येकी १५ गुणांचे आहेत. प्रत्येक संचामध्ये शेवटच्या खेळाडूंना सामना जिंकण्यासाठी सलग २ गुण घ्यावे लागतात. २ संच जिंकणारा संघ विजेता ठरेल.
- जर सामना ५ संचाचा असेल तर ४ संच २५ गुणांचे असतील आणि उर्वरित १५ गुणांचे असतील.
- एका संघाला अखेरीस सलग २ गुण मिळवावे लागतात, तरच तो विजयी मानला जातो.
- ३ संच जिंकणारा संघ विजेता ठरेल.) इनडोअर व्हॉलीबॉल:-
लाकूड किंवा रबराच्या कोर्टवर इनडोअर व्हॉलीबॉल घरामध्ये खेळला जातो. एका संघात सहा खेळाडू असतात ज्यात तीन समोर आणि तीन मागे असतात. गेम, ज्यांना संच देखील म्हणतात, २५ गुणांपर्यंत खेळले जातात, टायब्रेकर वगळता जे १५पर्यंत खेळले जातात.
२) बीच व्हॉलीबॉल:-
बाहेर वाळूवर खेळला जातो. यात सहसा प्रति संघ दोन खेळाडू असतात परंतु प्रति संघ तीन किंवा चार खेळाडू असू शकतात. कोर्टाचा आकार थोडा लहान आहे. एक सेट २१ गुणांसाठी खेळला जातो. एक सामना तीनपैकी दोन सेटमध्ये सर्वोत्तम खेळला जातो.
३) आंतरराष्ट्रीय व्हॉलीबॉल:-
व्हॉलीबॉल हा जगभरात खेळला जातो, हौशी आणि व्यावसायिक खेळाडू आंतरराष्ट्रीय स्तरावर स्पर्धा करतात. जे खेळाडू व्यावसायिक संघात जातात ते सहसा क्लब संघांमध्ये सुरू करतात जे प्रतिभावान खेळाडू घेतात आणि त्यांना हायस्कूल, महाविद्यालय आणि व्यावसायिक संघांमध्ये खेळण्यासाठी तयार करण्यासाठी कौशल्ये विकसित करतात. हे खूप समर्पित खेळाडू आहेत ज्यांना खूप वेळ आणि वचनबद्धता आवश्यक आहे.
४) वॉलीबॉल:-
हा प्रकार व्हॉलीबॉल सारखाच आहे परंतु बंदिस्त हँडबॉल कोर्टमध्ये खेळला जातो आणि बॉल भिंतीवरून उसळू शकतो आणि त्याला त्याचे नाव देतो. कोर्ट नेहमीच्या व्हॉलीबॉल कोर्टपेक्षा किंचित लहान आहे. संघांमध्ये दोन ते सहा खेळाडू असतात परंतु साधारणपणे चार खेळाडू असतात, सहसा संघात दोन पुरुष आणि दोन महिला असतात.
५) बॉसबॉल:-
कोलंबियामध्ये विकसित व्हॉलीबॉलची तुलनेने नवीन आवृत्ती आहे. हे व्हॉलीबॉल, सॉकर, जिम्नॅस्टिक आणि संगीत एकत्र करते. कोर्टाच्या प्रत्येक बाजूला मध्यभागी एक ट्रॅम्पोलिन आहे, ज्याभोवती उछाल असलेल्या घरासारख्या फुगलेल्या पृष्ठभागाने वेढलेले आहे. या प्रकारच्या व्हॉलीबॉल मध्ये प्रत्येक संघात चार खेळाडू आहेत. प्रत्येक संघाला चेंडू जाळ्यावर जाण्यासाठी पाच स्पर्श होतात. सॉकर टच किंवा किक स्कोअर दुप्पट जास्त. प्रतिस्पर्ध्याच्या ट्रॅम्पोलिनवर बॉल जमिनीवर तीन गुण मिळवले जातात. बोसा नोव्हा संगीत वाजवले जाते आणि खेळाचा अविभाज्य भाग आहे.
६) जोक्गु:-
दक्षिण कोरियामध्ये विकसित व्हॉलीबॉलचा आणखी एक प्रकार आहे. कमी उंचीच्या जाळ्यावर चेंडू लाथ मारणे हे सॉकरसारखेच आहे. प्रत्येक किक दरम्यान चेंडू एकदाच उसळू शकतो. प्रत्येक संघाला इतर संघ खेळण्याच्या क्षेत्रात परत करण्यासाठी तीन किक मिळतात.
