युरेनस (पर्यायी नाव हर्शल; चिन्ह: ⛢) हा सूर्यमालेमध्ये सूर्यापासून सातव्या क्रमांकावर असलेला ग्रह आहे (पहिला बुध). हर्शल पूर्वेकडून पश्चिमेकडे फिरतो. तो बराचसा वायूंचा बनलेला आहे. तो व्यासानुसार तिसरा आणि वस्तुमानानुसार चौथा ग्रह आहे. युरेनस ग्रह पृथ्वीच्या तुलनेत अनेक पटींनी मोठा आहे. पृथ्वीपासून त्याचे अंतर २.८ अब्ज कि.मी. आहे. युरेनसला सूर्याभोवती एक प्रदक्षिणा पुरी करण्यास ८४ वर्ष लागतात. नासाच्या “व्हॉयेजर २” या यानाने युरेनस ग्रहाला भेट दिली आहे. इ.स. १९७७ साली पृथ्वीवरून पाठवलेले “व्हॉयेजर २” यान २४ जानेवारी १९८६ या दिवशी युरेनसच्या सर्वांत जवळ पोहोचले. तेथून ते नेपच्यून ग्रहासाठीच्या त्याच्या पुढच्या प्रवासाला निघून गेले. या ग्रहासाठी सध्या तरी (२०१९ साली) कोणत्याही नव्या मोहिमेचा विचार नाही.
युरेनस हा पहिला ग्रह आहे की तो प्राचीन काळी माहिती नसला तरी त्याचे निरीक्षण मात्र केले जात होते. पण त्याला तारा म्हणून गणले जाई. विल्यम हर्शलला सुद्धा तो प्रथम धूमकेतू वाटला होता. युरेनसचा ग्रह म्हणून ओळख होण्यापूर्वी बऱ्याच वेळी त्याचे निरीक्षण केले गेले होते. परंतु त्याला तारा समजले जात होते. साधारणपणे सर्वात प्राचीन ज्ञात निरीक्षण हिप्परकोस यांचे होते. त्यांनी इ.स.पू. १२८ मध्ये युरेनसचा उल्लेख एक तारा म्हणून केला.त ज्याला नंतर टॉलेमीच्या अल्मागेस्टमध्ये समाविष्ट केले गेले. सर्वात पहिले निश्चित दर्शन १६९०मध्ये झाले, जेव्हा जॉन फ्लामस्टीडने त्याचे किमान सहा वेळा निरीक्षण केले आणि युरेनस मला 34 TAURI म्हणून सूचीबद्ध केले. फ्रेंच खगोलशास्त्रज्ञ पियरे चार्ल्स ले मॉन्निअर यांनी १७५० ते १७६९ दरम्यान सलग बारा वेळा युरेनसचे निरीक्षण केले, त्यापैकी सलग चार रात्री सुद्धा निरीक्षण झाले. सर विल्यम हर्शल यांनी १३ मार्च १७८१ रोजी इंग्लंडच्या बाथ, सोमरसेट, (आता खगोलशास्त्र हर्शल संग्रहालय) येथील १९ न्यू किंग स्ट्रीट येथील त्याच्या घराच्या बागेतून युरेनसचे निरीक्षण केले आणि सुरुवातीला (२६ एप्रिल १७८१ रोजी) धूमकेतू म्हणून अहवाल दिला. हर्शल यांनी दुर्बिणीसह असे निरीक्षण केले की “हा धूमकेतू निश्चित केलेल्या लंबवर्ती कक्षेत असतो.” हर्शलने आपल्या जर्नलमध्ये नोंद केली आहे: “ζ टॉरी जवळच्या चौकोनी भागात एकतर एक न्युबुलस तारा किंवा कदाचित धूमकेतू आहे.” हा एक धूमकेतू आहे, कारण त्याची जागा बदलते आहे. “जेव्हा त्याने आपला शोध रॉयल सोसायटीला सादर केला, तेव्हा त्याने धूमकेतू सापडला असे ठामपणे सांगितले, परंतु त्याची स्पष्टपणे ग्रहांशी तुलना केली.
विल्यम हर्शल – ‘धूमकेतू – 227 प्रथम पाहिल्यावर माझ्याकडे असलेल्या दुर्बिणीची power चालू केली. अनुभवावरून मला ठाऊक आहे की ताऱ्यांचे व्यास powerच्या प्रमाणानुसार वाढत नाहीत, ग्रहांचे वाढतात. म्हणूनच मी आता ४६० आणि ९३२ power ठेवली आणि मला असे आढळले, की या धूमकेतूचा व्यास ऊर्जेच्या प्रमाणात वाढला आहे. ज्यांच्याशी मी या धूमकेतूची तुलना केली त्या ताऱ्यांचे व्यास त्याच प्रमाणात वाढले नाहीत.’. युरेनस हा प्रामुख्याने वायु व अनेक प्रकारच्या बर्फांसमान बनलेला आहे. याच्या वातावरणात ८३% हायड्रोजन, १५% हेलियम, २% मिथेन व ॲसिटिलीनचे काही अंश आहेत. तर अंतर्भागात ऑक्सिजन, कार्बन व नायट्रोजन यांची संयुगे तसेच खडकाळ पदार्थ आहेत. त्याचा हा अंतर्भाग गुरू व शनी ग्रहाच्या विरुद्ध आहे. हा प्रामुख्याने हायड्रोजन व हेलियमपासून बनलेला आहे.
