सिंहगड किल्ला पूर्ण माहिती

इतिहास

सिंहगड किल्लाला ऋषि कौंडिन्यानंतर सुरुवातीला “कोंढाणा” म्हणून ओळखला जात असे. इ.स. १३२८. मध्ये दिल्लीचा बादशहा मुहम्मद बिन तुघलक याने कोळी आदिवासी सरदार नाग नायक या किल्ल्याचा ताबा घेतला.

शिवाजी महाराजांचे वडील मराठा नेते शहाजी भोसले होते जे इब्राहिम आदिल शहा प्रथमचे सेनापती होते आणि त्यांना पुणे विभाग ताब्यात देण्यात आला होता पण छत्रपती शिवाजी महाराजांनी आदिल शहापुढे नमन करण्यास नकार दिला म्हणून त्यांनी स्वराज्य स्थापनेचा निर्णय घेतला आणि आदिल शाहच्या अधीन होते. सरदार सिद्दी अंबर आणि कोंढाणा किल्ल्याचा समावेश त्याने स्वराज्यात केला.

१६४७ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी त्याचे नाव बदलून सिंहगड केले. पण १६४९ मध्ये शहाजी महाराजांना आदिल शहाच्या कैदेतून मुक्त करण्यासाठी हा किल्ला आदिल शहा याच्या ताब्यात द्यावा लागला.

या किल्ल्यावर 1962,1963आणि 1665 मध्ये मुगलांचे हल्ले झाले. पुरंदरच्या माध्यमातून हा किल्ला 1665 मध्ये मुगल सेना प्रमुख “मिर्जाराजे जयसिंग” यांच्या ताब्यात गेला.1670 मध्ये शिवाजी महाराज व तानाजी मालुसरे यांनी पुन्हा कब्जा केला.

संभाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर मुगलांनी किल्ल्यावर पुन्हा कब्जा केला.1693 मध्ये “सरदार बाळकवडे” यांच्या अध्यक्षतेखाली मराठ्यांनी पुन्हा कब्जा केला.
छत्रपती राजाराम यांनी साताऱ्यावर मुघल हल्ल्यादरम्यान या किल्ल्यावर आश्रय घेतला होता, परंतु इ.स.पू. 3 मार्च 1700 रोजी त्यांचा मृत्यू झाला.

1703 मध्ये औरंगजेबाने गड जिंकला पण 1706 मध्ये हा गड पुन्हा मराठ्यांच्या ताब्यात गेला. या युद्धात सांगोला, विसाजी चापार आणि पंताजी शिवदेव यांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

हा किल्ला 1818 पर्यंत मराठ्यांच्या ताब्यात होता, त्यानंतर इंग्रजांनी विजय मिळविला. हा किल्ला ताब्यात घेण्यासाठी इंग्रजांनी 3 महिने लागले, महाराष्ट्रातील कोणताही किल्ला जिंकण्यास त्यांनी फारसा वेळ घेतला नाही.

महाराष्ट्र, पुणे येथे हा किल्ला दक्षिण-पश्चिमेस सुमारे ६ किलोमीटर अंतरावर असून समुद्र किनाऱ्यापासून ३फूट उंच आहे. हा किल्ला त्याच्याकडे बऱ्याच पर्यटकांना आकर्षित करतो. सिंहगड किल्ला सह्याद्रीच्या पूर्वेकडील शाखेत भुनेश्वर राजांच्या सीमेवर वसलेला आहे.

सिंहगड किल्ला पुण्यातील कोणत्याही ठिकानातून लोकांचे लक्ष वेधून घेतो. हा किल्ला पुण्यापासून ३० कि.मी. अंतरावर आहे. पुरंदर, राजगड, तोरणा, लोहागड, विसापूर, तुंग इत्यादी मोठे किल्ले खरोखरच एका चमत्कारिक देखावाचे रूप धारण करणाऱ्या या किल्ल्यावरून सहज दिसतात.

सिंहगडाची लढाई

सिंहगडवर बरीच लढाई झाली. त्यापैकी एक प्रसिद्ध युद्ध आहे. मार्च 1670 रोजी मराठा साम्राज्याच्या छत्रपती शिवाजी महाराजांचा किल्ला परत मिळविण्यासाठी अत्यंत तळमळ व शूर योद्धा तानाजी मालुसरे यांनी मार्च 1670 रोजी लढाई केली होती.

घोरपड नावाच्या “यशवंती” नावाच्या छिद्रयुक्त गल्लीच्या मदतीने किल्ल्याकडे जाणारा एक उंच डोंगर रात्रीच्या वेळी चढला होता. यानंतर, तानाजी, त्याचे साथीदार आणि मोगल सैन्य यांच्यात भयंकर युद्ध झाले.

या युद्धात तानाजी मालुसरे यांनी आपला जीव गमावला, परंतु त्याचा भाऊ “सूर्यार्जी” यांनी कोंडाना किल्ला ताब्यात घेतला ज्याला आता सिंहगड म्हटले जाते.
तानाजी मालुसरे यांच्या मृत्यूची बातमी समजताच छत्रपती शिवाजी महाराजांनी या शब्दांनी शोक व्यक्त केला, “गड आला पण सिंह गेला “ युद्धात तानाजीच्या योगदानाच्या स्मरणार्थ गडावर तानाजी मालुसरे यांचा पुतळा बसविण्यात आला.

बघण्यासारखी स्थळे

1) तिलक बंगला

सिंहगडवर स्वातंत्र्य चळवळ सेनानी बाळ गंगाधर टिळकांचा बंगलाही उपस्थित आहे. लोकमान्य टिळक अधूनमधून यायचे आणि राहायचे. 1915 मध्ये या बंगल्यात महात्मा गांधी आणि लोकमान्य टिळक यांच्यात बैठक झाली.

2)कल्याण दरवाजा

हा दरवाजा किल्ल्याच्या पश्चिमेस आहे. कोंढाणपूर गावाला जाण्यासाठी या दरवाज्यातून जावे लागते.

3)देवटाके

तानाजी स्मारकाजवळ पाण्याच्या टाक्या आहेत. या टाक्यांतील पाणी पिण्यासाठी वापरले जात असे. जेव्हा जेव्हा महात्मा गांधी पुण्यात येत असत तेव्हा ते या टाक्यांमधून पाणी येत असे.

4)उदयभान राठोड़ का स्मारक

कल्याण दरवाजामागे असलेल्या टेकडीवर मुगल किल्लाधिकरी उदयभान राठोड यांचे स्मारक आहे.

5)राजाराम स्मारक

छत्रपती राजाराम महाराजांची समाधी देखील येथे आहे. राजाराम महाराज यांचे वयाच्या 30 व्या वर्षी 2 मार्च 1700 रोजी निधन झाले.

सिंहगड किल्ला पुणे येथील अनेक रहिवाश्यांसाठी लोकप्रिय पर्यटनस्थळ आहे. हा किल्ला तानाजी तसेच राजाराम छत्रपतींच्या समाधीचे स्मारक म्हणून काम करतो. पर्यटक लष्करी तबेले, देवी काली (देवी) चे मंदिर, मंदिराच्या उजव्या बाजूला हनुमान मूर्ती तसेच ऐतिहासिक द्वार पाहू शकतात.

कसे जावे

सिंहगड आज देश-विदेशातील पर्यटकांची पसंती आहे. महाराष्ट्रात जाण्यासाठी देशाच्या इतर भागातून गाड्या, जहाजे, बसेस उपलब्ध आहेत. पुण्यातील स्वारगेट ते सिंहगड अशी बस सुविधा आहे. तुम्ही गाडीने किल्ल्यावर पोहोचू शकता