पुरंदरचा किल्ला हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील पुणे जिल्ह्यातील सासवड गावाजवळ असलेला एक किल्ला आहे़.
पुरंदर हा छत्रपती शिवाजी महाराजांचा प्रचंड व बळकट किल्ला होता.
पुरंदर चा किल्ला हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील पुणे जिल्ह्यांतील सासवड या गावाजवळ आहे. हा किल्ला महान मराठा राज्याचा पराक्रम दर्शवतो.या किल्ल्यावर छत्रपती संभाजी महाराज यांचा जन्म झाला आहे,म्हणून या किल्याला ऐतिहासिक महत्व आहे.या किल्ल्याच्या वायव्येला १४ मैलावर “सिंहगड“तर पश्चिमेला २० मैलावर “राजगड” किल्ला आहे.
हा किल्ला १३५० मध्ये यादवांच्या काळामध्ये बांधला होता आणि पुरंदर किल्ल्याचे नाव हे भगवान परशुराम यांच्या नावावरून ठेवले होते .
पुरंदर किल्ला विस्ताराने खूप मोठा आहे आणि किल्ल्याच्या चौफेर माच्या आहेत.किल्ला मजबूत असून बचावाला उत्तम जागा आहे.तसेच किल्ल्यावर मोठी शिबन्दी राहू शकते .दारुगोळा व धान्याचा मोठा साठा करून दीर्घकाळ लढवता येऊ शकत असे.या गडावरून आपल्याला सिंघगड,विचित्रगड व राजगड पाहायला मिळतात .
इ.स १६४६ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी या पुरंदर किल्ल्यावर हल्ला केला आणि तो आपल्या स्वराज्यामध्ये सामील करू घेतला .
याच किल्ल्यावर छत्रपती शिवाजी महाराज आणि मिर्जजाराजे जयसिंह यांच्यात ११ जून १६६५ साली इतिहास -प्रसिद्ध “पुरंदरचा तह ” झाला ,यात २३ किल्ले राजांना मोगलांना द्यावे लागले ते किल्ले म्हणजे-
- पुरंदर
- कोंढाणा
- सोनगड
- पळसगड
- कोहोज
- नरदुर्ग
- भंडारगड
- मार्गगड
- कर्नाळा
- विसापूर
- प्रबळगड
- लोहगड
- तिकोना
- तुंग
- रुद्र्माळ
- माहुली
- रोहीडा
- अंकोला
- मानगड
- नंगगड
- खिरदुर्ग
- मनरंजन
- वसंतगड .
⇨ पुरंदर किल्ल्याचा इतिहास :-
हा सुंदर पुरंदर किल्ला भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील पुण्यातील प्रसिद्ध सुट्टीच्या ठिकाणांपैकी एक आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पुत्र आणि मराठा साम्राज्याचे दुसरे छत्रपती – छत्रपती संभाजी महाराज यांचा जन्म येथे झाला. अकराव्या शतकात यादव घराण्याच्या राजवटीत ते बांधले गेले. अखेरीस, ते देखील काही भिन्न प्रशासनांद्वारे शासित होते.
पौराणिक कथेनुसार, ज्या टेकडीवर हा किल्ला बांधला आहे तो भगवान हनुमानाने हिमालयातून आणला होता. डोंगरी किल्ला असल्याने हिरवाईने नटलेला पुरंदर किल्ला ट्रेकर्स आणि पर्यटकांचेही लक्ष वेधून घेत आहे. किल्ल्याला दोन वेगळे स्तर आहेत. गडाचा खालचा भाग माची म्हणून ओळखला जातो. माचीच्या उत्तरेकडील भागात रुग्णालय व छावणी आहे. भगवान पुरंद्रेश्वराचे मंदिर देखील आहे, जिथून किल्ल्याला हे नाव पडले. सवाई माधवराव पेशव्यांच्या या किल्ल्यात आणखी एक मंदिर सापडले आहे.
पुण्यापासून ५० किमी अंतरावर असलेला पुरंदर किल्ला हे शिवाजीपुत्र संभाजी यांचे जन्मस्थान आहे. किल्ल्याला दोन मजली आहेत – वरच्या भागाला बालेकिल्ला तर खालच्या भागाला माची म्हणतात. शिवमंदिराव्यतिरिक्त, किल्ल्यावरून सभोवतालची सुंदर विहंगम दृश्ये दिसतात. पुरंदर किल्ला पुण्याजवळील एक प्रसिद्ध पर्यटन आकर्षण आणि ऐतिहासिक महत्त्व असलेले ठिकाण आहे.
किल्ले अनेक ऐतिहासिक टप्पे सहन करत आहेत आणि छत्रपती शिवाजी महाराज आणि आदिल शाही, मुघल आणि विजापूर सल्तनत विरुद्ध मराठा साम्राज्य यांच्या बंडांमध्ये अनेक वेळा उल्लेख केला गेला आहे. हे दुहेरी किल्ल्यांपैकी एक (पुरंदर आणि वज्रगड किल्ले) म्हणून देखील ओळखले जाते .
पुरंदर किल्ल्याचा इतिहास 11 व्या शतकात यादव काळात किल्ला प्रथम ओळखला गेला. 1350 साली हा किल्ला मजबूत करणाऱ्या आक्रमकांच्या ताब्यात गेला. पुढे हा किल्ला शासनाच्या अखत्यारीत आला व तो जहागीरदारांना देण्यात आला नाही. इतिहासकारांच्या म्हणण्यानुसार, संरक्षक देवतेला संतुष्ट करण्यासाठी आणि किल्ला पडण्यापासून रोखण्यासाठी एका बुरुजाखाली एक पुरुष आणि स्त्री जिवंत पुरले गेले. ब्रिटिश राजवटीत या किल्ल्याचा वापर तुरुंग म्हणून केला जात होता.
पुरंदर हे ११व्या शतकातील यादव घराण्यातील असल्याचा उल्लेख ऐतिहासिक नोंदींमध्ये आढळतो. पर्शियन लोकांनी यादवांचा पराभव करून हा प्रदेश जिंकला आणि 1350 मध्ये त्यांनी पुरंदर किल्ला बांधला. अहमदनगर आणि विजापूर राजांच्या कारकिर्दीत ते शासन करत होते.
16 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात, मालोजी भोसले यांनी सुपा आणि पुणे या प्रदेशांवर नियंत्रण ठेवले ज्यात पुरंदर किल्ल्याचा समावेश होता. सुमारे अर्धशतकानंतर, 1646 मध्ये, मालोजीचा नातू, शिवाजी भोसले याने लहान वयातच किल्ल्यावर छापा टाकला आणि तो ताब्यात घेतला. त्यामुळे पुरंदर किल्ला हा छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या पहिल्या विजयांपैकी एक मानला जातो. पुढे १६६५ मध्ये औरंगजेबाने किल्ला जिंकला.
